“Азаттыктын” кезектеги “Арай көз чарай” талкуусу көп тил билүү өнөрүнө арналды.
Талкууга 30дан ашык тил билген жазуучу Турусбек Мадылбай, кеминде беш тилде эркин сүйлөп, роман тилдерин түшүнө билген философия илимдеринин доктору, кыргыз-түрк “Манас” университетинин Коммуникация факультетинин профессору Үмүт Асанова жана алты тилде анын ичинде кыргызча түш жооруган франциялык мугалим Жереми Канталуб катышты.
Талкууну толугу менен бул жерден угуңуз:
“Азаттык”: Турусбек мырза, сизди отуздан ашык тил билет дегенге кээ бир адамдар таң калса, айрымдары ишенишпейт. Өз оозуңуздан угалычы баш аягы канча тил билесиз? Сиз кайда чоңоюп, кантип үйрөнүп калдыңыз?
Турусбек Мадылбай
Турусбек Мадылбай: Ишенеби, ишенбейби, ал жагын ойлогон эмесмин. Таң калышса таң калгандыр. Кыргыз тилин билген киши башка тилдерди оңой эле үйрөнүп алат. Анткени кыргыз тили абдан ыкчамдуу тил экен. Өзүңөр деле байкап жатасыздар, орус тилин орустарга караганда кыргыздар жакшы билет. Азыр француз тилин сүйлөгөндө деле, өзүңүндүн эне тилиңдей сүйлөйт экенсиң деп айтып жүрүшөт.
Айтып берейин, өзүмдүн эне тилиме байланыштуу түрк тилдер тобун, орус тили аркылуу славян тилдер тобун билем. Өзүмдүн адистигим боюнча, мен Москванын дипломатиялык академиясынан роман тилдери боюнча адисмин. Андан тышкары байыркы, же көөнө тилдерди да билем. Себеби жазуучу болгондон кийин мен байыркы тарыхыбызды изилдеп жатам. Ошо тарыхка байланыштуу байыркы түрк тилин, байыркы санскрит, байыркы латын, байыркы славян, авеста тилдерин үйрөнгөм.
“Азаттык”: Үмүт айым сиз кеминде эле беш тил билет экенсиз. Азыркы глобалдашып жаткан дүйнөдө көп тил билүү муктаждыкпы же модабы?
Үмүт Асанова
Үмүт Асанова: Эми глобалдашуу заманы деген эмне? Азыр жаман жактар да, жакшы жактар да ааламдашып жатат. Технократия, жаңы технологиялардын мезгилинде жаңы тилдерди билүү бир жагынан абзел. Бир жагынан муктаждык. Себеби тез маалыматка ээ болуу үчүн дүйнөлүк тил сапатына ээ болгон англис тилин билүү өтө керек нерсе.
“Азаттык”: Ушул жерден Жереми мырза сизге суроо бергим келип жатат. Сиз кыргызчаны кошкондо алты тил билесиз. Көп тил билүү сизге кандай пайдасын берди?
Жереми Канталуб: Биринчиден айтышым керек, тил негизинен курал экен. Жалгыз эле тил билип бир нерсеге жетейин деген менимче туура эмес. Студенттериме айтам, инженердик өңдүү башка кесипке ээ болуп андан кийин тилдерди үйрөнүү керек. Анткени тилдер башка адамдар менен байланышуу үчүн курал болуп жатат.
Жереми Канталуб
“Азаттык”: Сиз кыргыз тилин жакшы үйрөнүп алыпсыз. Тилекке каршы Кыргызстанда кыргыз тилин билбеген саясатчылар да бар. Бул тилди үйрөнүү оңой болдубу? Же кыйынбы?
Жереми Канталуб: Кызык болгондуктан анча деле кыйын болгон эмес.
“Азаттык”: Көп учурда менин жашым өтүп кетти, эми каяктагы тилди үйрөнмөк элем деп айткандар бар. Тил үйрөнүү жашка карайбы? Көп тил билүү үчүн сөзсүз көп жашаш керекпи?
Турусбек Мадылбай: Негизги максат санында эмес, сапатында. Эмнеге байланыштуу үйрөнөт? Бирөөнө бир тил жетиштүү болушу мүмкүн. Бирөөнө эки тил аздык кылат. Кээ бирлери болсо он тилди деле пайдалана албай калышы мүмкүн. Мына мен 32 тилимди бүт эле тегиз пайдалана алган жокмун. Кээ бир тилдерим колдонулбай эле келе жатат. Эми өзүм ошол тилдерим калып калбасын деп, ошол тилде анча мынча чыгармаларды которуп жатам.
“Азаттык”: Үмүт айым, мына көп тил билүү бул туубаса жөндөмбү же талыкпаган эмгектин жыйынтыгыбы?
Үмүт Асанова: Эми, же биринчиси, же экинчиси дегенден алыс болушубуз керек. Албетте бир жагынан тубаса да бар. Экинчи жагынан талыкпас эмгек болсо да ал тубасалык калып калат. Эмне үчүн тубаса деп айтып жатам? Мына өзүмдү ойлоном да, 5-класста Кажы-Сайда англис тилинен берген жакшы бир мугалимибиз бар эле. Анда деле ата-энем да, туугандарыбыз да англис тилин билбейт. Тээ, илгерки 60-жылдар.
Ошондо ал киши келип ушундай жакшы берген. Ошондо мен ушунчалык тилди жакшы көрүп калып, аябай аракет кылган окшойм. Мени ушунчалык макташчу. Кайдан билет бул кыз деп. Мен ойлойм, тубаса шык болушу керек. Француз, испан, италян тилин ушундай окуп, ушундай жакшы көрөсүң. Ушундай сүйөсүң. Ал сүйүү кээ бирде ошол тубасадан келет.
